Του Δημήτρη Ρομποτή*
Με την εισβολή του τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Μπαρμπαρός» στην κυπριακή ΑΟΖ επανήλθε στο προσκήνιο και ο μέγας Οθωμανός ναύαρχος (και ουδέποτε σουλτάνος) Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα. Κατά αρχάς, το «Μπαρμπαρόσσα» πρόκειται για ενετικό παρατσούκλι και σημαίνει «κοκκινογένης», επειδή, προφανώς, η πλούσια γενειάδα του ήταν κοκκινότριχη σαν Σέρβου μητροπολίτη (ή και δικού μας αν δεν έχη πιάση καλά η βαφή). «Μπάρμπα» στις λατινογενείς γλώσσες εκείνης της εποχής έως και σήμερον είναι η γενειάδα. Εξ ού και οι Νήσοι Μπαρμπάδος, τουτέστιν …Μουσάτοι (δεν θα πρέπει να συγχίζεται με τους …μουσώνες). «Ρόσσα» φυσικά είναι το κόκκινο, ομοίως και το γνωστό κομμουνιστοτράγουδο «Παντιέρα Ρόσσα», κόκκινη σημαία δηλαδή. Και το «μπάρμπα» (barba) και το «ρόσσα» (russus) είναι λέξεις που προέρχονται από τη λατινική, το δε «russus» δεν έχει σχέση με τους Ρώσσους. Ρους ήταν οι Σουηδοί κατακτητές της σημερινής ευρύτερης Ουκρανίας των οποίων το όνομα πήραν οι πολυαριθμότεροι Σλαύοι υποτελείς τους οι οποίοι και τους αφομοίωσαν στο τέλος.
Ωστόσο, ο όρος Μπαρμπαριά (εξ ού η φράσις «Μπαρμπαριά και σίδερο») δεν προέρχεται από το «μπάρμπα», αλλά αναφέρεται στα παράλια της Βορείου Αφρικής από όπου επέδραμαν οι Οθωμανοί πειρατές, πολλοί εκ των οποίων ήτο Βερβερίνοι ή Μπερμπερίνοι στην καταγωγή.
Ο Μπαρμπαρόσσα όμως, ήταν γέννημα θρέμα της Λέσβου, εικάζεται δε, και ελληνική καταγωγής, επρόκειτο μάλλον για οικογένεια εξισλαμισθέντων, ντόπιων Χριστιανών. Στην πιθανή ελληνική καταγωγή του συνηγορεί το γεγονός ότι τόσον ο αδερφός του, Αρούζ, όσο και ο ίδιος που ονομαζόταν Χιντρ, εστράφησαν προς τας ναυτικάς τέχνας, με ειδίκευση την πειρατεία όπου και διέπρεψαν αμφότεροι. Να σημειωθή ότι την εποχή εκείνη, αρχές του 16ου αιώνος, η πειρατεία ήτο προσφιλής επαγγελματικός προσανατολισμός και για πρώην στελέχη του πάλαι ποτέ Βυζαντινού ναυτικού και των απογόνων τους. Εν πάση περιπτώσει, δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο Χιντρ ήταν Οθωμανός και είχε τοιαύτη συνείδηση, με τα δεδομένα της εποχής βέβαια (οι εθνικές συνειδήσεις τότε ήταν πολύ ελαστικές άλλαζαν όπως τα σώβρακα. Σπανίως μεν – Χριστούγεννα και Πάσχα για τους Χριστιανούς – ευκόλως δε).
Το σχέδιο των αδελφών Μπαρμπαρόσσα, του Αρούζ και του Χιντρ (είχαν κι’άλλα δύο αδέλφια για τα οποία δεν υπάρχουν πληροφορίες, προφανώς θα την έβγαλαν στη Λέσβο προτιμώντας την ησυχία τους αντί να αρμενίζουν ανά τη Μεσόγειο), ήταν να βουτήξουν από τους Ισπανούς (την υπερδύναμη εκείνης της εποχής) κάποια κτίση στη Βόρειο Αφρική και χρησιμοποιώντας την ως βάση να ρημάξουν όλη τη χριστιανική ναυσιπλοϊα όπως και τις πόλεις στα παράλια της σημερινής Ιταλίας. Ο Αρούζ σκοτώθηκε σε μάχη με τους Ισπανούς και έκτοτε αρχηγός ανέλαβε ο Χιντρ που ήταν υπασπιστής του ο οποίος και κατάφερε να υλοποιήση το αρχικό σχέδιο κατακτώντας το Αλγέρι (1529). Με την ανάληψη της αρχηγείας πήρε και τον τίτλο «Χάιρ αντ Ντιν» για αυτό έμεινε στην ιστορία ως Χαϊρεντίν. Προηγουμένως είχε έρθει σε συνεννόηση με τους Οθωμανούς οι οποίοι του έδωσαν το αξίωμα του Μπεϋλέρμπεϋ και του έστειλαν ενισχύσεις προκειμένου να τα βάλη με τους Ισπανούς. Μερικά χρόνια αφότου κατέκτησε το Αλγέρι, η Υψηλή Πύλη τον προήγαγε σε ναύαρχο και το 1534 κατέλαβε ολόκληρη την Τυνησία την οποία έκανε βάση για όλες τις πειρατικές εξορμήσεις του. Εναν χρόνο μετά, ο Γερμανός Αυτοκράτορας Κάρολος ο Ε’, που το έπαιζε της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ηγήθη Σταυροφορίας και επανακατέλαβε την Τύνιδα. Το 1538 όμως, ο Μπαρμπαρόσσα που του τη φύλαγε, νίκησε τον στόλο του Καρόλου στη Ναυμαχία της Πρεβέζης. Εκτοτε οι Οθωμανοί είχαν τον πλήρη έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου έως ότου ο στόλος τους συνετρίβη στην περίφημη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λεπάντο λατινιστί) το 1571. Στις χριστιανικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του Ισπανού πρίγκηπος Χουάν των Αυστριακών (μη σας μπερδεύει των Αυστριακών, Ισπανός ήτανε), συμμετείχαν Ενετοί (Βαρβαρίγος και Κονταρίνης οι επικεφαλής), Ελληνες, Αλβανοί (με άλλο όνομα επειδή οι Γερμανοί δεν τους είχαν εφεύρει ακόμη), Γενοβέζοι, Σικελοί κλπ. Ανάμεσά τους και ο Μιχαήλ Θερβάντες, μετέπειτα συγγραφεύς του Δον Κιχώτη, του οποίου αχρηστεύτηκε το ένα χέρι λόγω τραυματισμού. Εις ανάμνησιν της κορυφαίας αυτής για τις χριστιανικές δυνάμεις νίκης, κυκλοφορεί μέχρι και σήμερα ένα εξαιρετικής ποιότητος ισπανικό μπράντυ (κονιάκ) που λέγεται «Λεπάντο». Αν το βρήτε, δοκιμάστε το και θα με θυμηθήτε…
Βέβαια, ο Μπαρμπαρόσσα δεν ήταν αρχηγός του Οθωμανικού στόλου κατά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, είχε πεθάνει το 1546. Μετά τη Ναυμαχία της Πρεβέζης πήγε με τιμές ήρωα στην Κωνσταντινούπολη όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής του ασκώντας μεγάλη επιρροή στα της Υψηλής Πύλης.
Στις μέρες μας, ένας κατά φαντασίαν σουλτάνος, ο Ερντογάν, χρησιμοποιεί το ερευνητικό σκάφος με το παρατσούκλι του Οθωμανού ναυάρχου προκειμένου να κουρσέψη θησαυρούς και να πατήση πόδι σε μέχρι πρότινος άπατα. Για μια ακόμη φορά το όνομα «Μπαρμπαρόσσα» εμφανίζεται στη Μεσόγειο ως αιχμή του (νεο)οθωμανικού δόρατος …
*Ο Δημήτρης Ρομποτής είναι δημοσιογράφος με έδρα τη Νέα Υόρκη.
ΥΓ: Ο Οθωμανός ναύαρχος δεν έχει σχέση με την ονομασία που έδωσαν οι Γερμανοί στην επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως (Επιχείριση «Μπαρμπαρόσσα»), όπως λανθασμένα έγραψα σε προηγούμενο σημείωμα. Ο τίτλος της ναζιστικής επίθεσης προήλθε από τον Γερμανό βασιλέα και ιππότη Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσσα (προφανώς κοκκινογένης κι’αυτός), ο οποίος κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους ηγήθη της αποτυχημένης Γ’ Σταυροφορίας για την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων.
